Ο Πόλεμος στην Ουκρανία και το Πατριαρχείο Μόσχας
Όποιος πυροβολεί την εικόνα του Θεού πυροβολεί τον ίδιο τον Χριστό.*
Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν τάσσεται ποτέ υπέρ του πολέμου
Κατά την διάρκεια του πολέμου της Ρωσικής Ομοσπονδίας εναντίον της Ουκρανίας σε πολλούς έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία τάσσεται υπέρ του πολέμου. Η εντύπωση αυτή έχει φυσικά την αιτία της στο πολύ θλιβερό γεγονός ότι ο Πατριάρχης της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας, που είναι μία από τις δεκαπέντε ανά τον κόσμο Αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όχι μόνον δεν έχει καταδικάσει μέχρι τώρα τον πόλεμο, και τα εγκλήματα του πολέμου, αλλά με άμεσους ή έμμεσους τρόπους τον έχει επευλογήσει.
Όσοι αναρωτιόνται εάν οι Ορθόδοξοι είναι υπέρ του πολέμου, η απάντηση είναι απολύτως αρνητική. Η διδασκαλία και η παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν έχει αποδεχθεί ποτέ κανέναν επιθετικό πόλεμο. Οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, της θρησκευτικής ελευθερίας, της αξιοπρέπειας και της αξίας, του σεβασμού και της αγάπης του ανθρώπου ως εικόνας του Θεού, είναι από τις θεμελιώδεις αρχές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Ορθοδόξη Εκκλησία δεν έχει καμμιά σχέση με τον αυταρχισμό, τον ιμπεριαλισμό και τον ολοκληρωτισμό, την βία και τον πόλεμο. Γιατί ο πόλεμος είναι αντίθετος με το Ευαγγέλιο. Όσοι Ορθόδοξοι, από τον εκκλησιαστικό ή τον πολιτικό χώρο, πρεσβεύουν διαφορετικά δεν δικαιούνται να ονομάζονται Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Ή για να το πούμε διαφορετικά: Εάν αυτοί που υποστηρίζουν τον πόλεμο, πιστεύουν ότι η στάση τους αυτή είναι σύμφωνη με την Ορθόδοξη πίστη τους, τότε ας ξαναδιαβάσουν το Ευαγγέλιο και τους ιερούς Κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εμείς πάντως αδυνατούμε να κατανοήσουμε την στάση τους γιατί είναι αντίθετη με το θέλημα του Θεού. Και ό,τι είναι αντίθετο με το θέλημα του Θεού μας βρίσκει απέναντι.
Δεν υπάρχει «ιερός πόλεμος»
Επειδή ειπώθηκε από εκπροσώπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας ότι ο πόλεμος που γίνεται κατά της Ουκρανίας είναι «ιερός πόλεμος», ας ακούσουμε τι τους απάντησε ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο αρχηγός της πρωτόθρονης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, που ιδρυτής της είναι ο απόστολος Ανδρέας: «Αυτός ο πόλεμος, όπως είπα και στην Πολωνία[1], δεν είναι ένας πόλεμος ιερός και ευλογημένος, όπως κάποιοι ισχυρίζονται. Είναι ένας διαβολικός πόλεμος, ανίερος πόλεμος»[2]. Αυτή είναι η σαφής θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δια στόματος του Προκαθημένου του, το οποίο εργάζεται επί αιώνες πολλούς για την προώθηση της ειρήνης και της αλληλεγγύης παγκοσμίως, με σκοπό την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Επίσης ο Παναγιώτατος, αναφερόμενος στις δραματικές εξελίξεις στη δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο Ουκρανία, εξέφρασε και πάλι τη συμπαράστασή του προς τον αγαπητό Ουκρανικό λαό λέγοντας: «Εμείς είμαστε υπέρ του δικαίου, υπέρ της αληθείας. Το δίκαιο και η αλήθεια είναι με την Ουκρανία, γι’ αυτό είμαστε και εμείς με την Ουκρανία. Λέγει το Ευαγγέλιο: Εμείς οι Χριστιανοί πιστεύουμε ότι η αλήθεια είναι ο ίδιος ο Χριστός. Ο Χριστός, λοιπόν, θα ελευθερώσει την Ουκρανία, η οποία έχει την αλήθεια με το μέρος της. Προσευχόμαστε όλοι, εξ όλης καρδίας, να τελειώσει αυτός ο καταστροφικός πόλεμος το ταχύτερον δυνατόν»[3].
Θεωρούμε σκόπιμο να προσθέσουμε ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία ότι «ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως κάθε πόλεμος, είναι μία κατάστασι αποτρόπαιη και καταδικαστέα. Είναι η επικράτησι του παραλογισμού επί της λογικής, του μίσους επί της αγάπης, του σκότους επί του φωτός, του θανάτου επί της ζωής. Απευθύνουμε, … έκκλησι να τερματισθή τώρα ο πόλεμος! Να σταματήση άμεσα κάθε πράξις βίας, κάθε τι που σκορπάει τον πόνο και τον θάνατο. Να επικρατήση η λογική, η αγάπη προς τον συνάνθρωπο, η καταλλαγή και η αλληλεγγύη, το φως του Αναστάντος Χριστού, το δώρο της ζωής»[4].
Η καταδίκη του πολέμου είναι μονόδρομος
Ο λόγος, λοιπόν, που η καταδίκη του αδελφοκτόνου πολέμου στην Ουκρανία είναι, για όσους πιστεύουν στο Ευαγγέλιο, μονόδρομος, όπως βεβαίως και κάθε πολέμου και κάθε βίαιης πράξης εναντίον της εικόνας του Θεού, τον άνθρωπο όπου γης, δεν είναι πολιτικός, αλλά ξεκάθαρα ηθικός.
Δεν είμαι πολιτικός αλλά Ορθόδοξος επίσκοπος, δηλαδή πνευματικός πατέρας όλων των Ορθοδόξων που ζουν στην Κορέα, και με όλη την δύναμη της ψυχής μου επαναλαμβάνω το αυτονόητο, το οποίο έχει ακουστεί, από την ημέρα της έναρξης του πόλεμου στις 24 Φεβρουαρίου 2022 μέχρι σήμερα, άπειρες φορές από τα χείλη της πλειονότητας των Ορθοδόξων ανά τον κόσμο: Σταματήστε άμεσα τον πόλεμο. Ο πόλεμος δεν θα έχει νικητές, παρά μόνον νικημένους. Τα εγκλήματα του πολέμου κανέναν δεν θα κάνουν χαρούμενο. Μόνο ντροπή, πόνο, δάκρυα, πρόσφυγες και ερείπια θα αφήσει πίσω του.
Η καταδίκη του πολέμου στην Ουκρανία από την πλειονοψηφία των Ορθοδόξων Χριστιανών δεν είναι κάτι καινοφανές. Απορρέει από την βιβλική και πατερική παράδοση δύο χιλιάδων χρόνων. Στα βιβλικά και πατερικά κείμενα, αλλά και στις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων της πρώτης χιλιετίας της αδιαίρετης Χριστιανικής Εκκλησίας γίνονται άπειρες αναφορές στο θέμα αυτό. Είναι χαρακτηριστικό ότι και η τελευταία Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που συνήλθε στην Κρήτη (18-26/2016) τονίζει στο Μήνυμά της προς τον λαό ότι: «Οι εκρήξεις φονταμενταλισμού, που παρατηρούνται στους κόλπους διαφόρων θρησκειών, αποτελούν έκφραση νοσηρής θρησκευτικότητος. Ο νηφάλιος θρησκευτικός διάλογος συμβάλλει σημαντικά στην προώθηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, της ειρήνης και της καταλλαγής… Η Ορθόδοξος Εκκλησία καταδικάζει απεριφράστως την επέκταση της πολεμικής βίας, τους διωγμούς, την εκδίωξη και δολοφονία μελών θρησκευτικών κοινοτήτων, τον εξαναγκασμό για την αλλαγή θρησκευτικής πίστεως, την εμπορία προσφύγων, τις απαγωγές, τα βασανιστήρια, τις ειδεχθείς εκτελέσεις. Καταγγέλλει την καταστροφή ναών, θρησκευτικών συμβόλων και μνημείων πολιτισμού»[5].
Τα παραπάνω είναι σαν να γράφτηκαν προφητικά, για όσα θα συνέβαιναν μετά από έξι χρόνια κατά την εισβολή της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας, δηλαδή ενός ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους της Ευρώπης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία που είναι η μεγαλύτερη σύρραξη στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δυστυχώς απογοήτευσε βαθειά όλους όσοι επαναλάμβαναν με σιγουριά το «ποτέ πια πόλεμος» στην Δύση, και φυσικά, εξέθεσε την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στα μάτια όλου του κόσμου.
Ο επιθετικός και επεκτατικός πόλεμος στην Ουκρανία, έχει κάνει την πλειονότητα των Ορθοδόξων να νιώθουν αφενός ντροπή και αφετέρου αδυναμία να κατανοήσουν πώς τόλμησε η πολιτική ηγεσία της Ρωσίας να διαπράξει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα και πώς η εκκλησιαστική ηγεσία της Ρωσίας το ανέχεται και δεν το καταδικάζει δημόσια.
Προβληματική η θέση του Πατριαρχείου Μόσχας στο WCC
Οι διαμαρτυρίες σ᾽ όλο τον κόσμο, για την στάση του Πατριάρχη Μόσχας, από πολιτικά και εκκλησιαστικά πρόσωπα και θεσμούς, πληθαίνουν μέρα με την μέρα καθώς συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι ζητούν να επιβληθούν κυρώσεις στο Πατριαρχείο Μόσχας για την στάση του έναντι στον πόλεμο. Για παράδειγμα ο πρώην αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ Rowan Douglas Williams, πρότεινε να εκδιωχθεί η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (WCC) μετά το κήρυγμα του Πατριάρχη Μόσχας της 3ης Απριλίου στον καθεδρικό ναό του Σωτήρος Χριστού στην Μόσχα, κατά το οποίο δικαιολόγησε τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας και μάλιστα με επιχειρήματα περί χριστιανικού αγώνα κατά των αμαρτωλών τρόπων ζωής[6].
Υποστηρίζω απερίφραστα την ιδέα ότι εάν μέχρι πριν από την 11η Γενική Συνέλευση του WCC στην Γερμανία (31 Αυγούστου – 8 Σεπτεμβρίου 2022) το Πατριαρχείο Μόσχας δεν έχει καταδικάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία να μη γίνει δεκτή η συμμετοχή της αντιπροσωπείας του στην Συνέλευση. Πώς είναι δυνατόν να συμμετάσχουν οι εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Μόσχας υποκρινόμενοι τους αθώους και συμπεριφερόμενοι ασύστολα σαν να μην συμβαίνει τίποτα; Πώς μπορούν να λάβουν μέρος σε συζητήσεις περί ειρήνης και δικαιοσύνης και άλλων βασικών αρχών του WCC, την στιγμή που τις καταπατούν; Πώς θα μιλήσουν περί συμφιλίωσης και ενότητας όπως θα είναι το γενικό θέμα της Συνέλευσης: «Η αγάπη του Χριστού κινεί τον κόσμο προς τη συμφιλίωση και την ενότητα» (Christ’s Love Moves the World to Reconciliation and Unity);
Παράλληλα, νομίζω, ότι πρέπει να επιταχυνθούν οι σχετικές προβλεπόμενες διαδικασίες ώστε η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας να γίνει μέλος του WCC για να συμμετάσχει στην Συνέλευση, ώστε να ακουστεί η φωνή της και να γνωρίσουν οι σύνεδροι την αλήθεια των τραγικών γεγονότων στην Ουκρανία από πρώτο χέρι.
Ο ρόλος της θρησκείας στο πρόβλημα του πολέμου
Είναι ελπιδοφόρο γεγονός ότι η πλειονοψηφία των θρησκευομένων παγκοσμίως πιστεύει ότι ο ρόλος της θρησκείας είναι να καταδικάζει έμπρακτα κάθε μορφή βίας και πολεμικής αντιπαράθεσης μεταξύ ατόμων και λαών. Δεν δικαιολογείται κανένας πόλεμος, καμία αδικία, επιθετικότητα ή βία στο όνομα της θρησκείας. Ο ρόλος των θρησκειών πρέπει να είναι ειρηνοποιός για την χωρίς προβλήματα συνύπαρξη όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως θρησκευτικής ή εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας. Και ο καταλληλότερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό, είναι ο ειλικρινής διαθρησκειακός διάλογος και ο αλληλοσεβασμός. Γιατί «Η βία εν ονόματι της θρησκείας βιάζει την ουσία της θρησκείας. Και κάθε έγκλημα στο όνομα της θρησκείας είναι έγκλημα κατά της ίδιας της θρησκείας. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το λάδι της θρησκείας για να δυναμώνει τη φωτιά των συγκρούσεων. Η θρησκεία είναι θείο δώρο, δοσμένο για να γαληνεύει τις καρδιές, να θεραπεύει τις πληγές και να φέρνει πλησιέστερα άτομα και λαούς»[7].
Το θεωρητικό υπόβαθρο της καταδίκης του πολέμου
Θεωρώ πολύ σημαντικό να προσθέσω στο σημείο αυτό ότι πρέπει ως Χριστιανοί να γνωρίζουμε με απόλυτη σαφήνεια ποιο είναι το θεωρητικό υπόβαθρο της καταδίκης του πολέμου στην Ουκρανία προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Το κίνητρο δεν πρέπει, επ᾽ ουδενί λόγο, να είναι πολιτικό, αλλά εξ ολοκλήρου θεολογικό. Ποιο συγκεκριμένα πρέπει να απορρέει από την βαθιά μας πεποίθηση ότι στο πρόσωπο του κάθε συνανθρώπου μας, που είναι πλασμένος κατ᾽ εικόνα Θεού, και που αυτή την στιγμή υποφέρει φρικτά στην Ουκρανία, υποφέρει ο ίδιος ο Χριστός. Όποιος πυροβολεί την εικόνα του Θεού, δηλαδή το ανθρώπινο πρόσωπο, πυροβολεί τον ίδιο τον Χριστό. Γι᾽ αυτό τον λόγο αισθανόμαστε ιερή υποχρέωση να υπερασπιστούμε τους «ελάχιστους» (Μτ. 25:40 και 45) αδελφούς του Χριστού, που σταυρώνονται στην Ουκρανία.
Στα πλαίσια της σωστής θεωρητικής κατοχύρωσης της καταδίκης του πολέμου και του αγώνα υπέρ της ειρήνης είναι να γνωρίζουμε όλοι οι Χριστιανοί ότι «… δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη ἁμαρτία ἀπὸ τοὺς πολέμους, … προπαντὸς τῆς ἐποχῆς μας, ὅπου ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μὲ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλο τρόπο παρασύρονται στὴν ἀδελφοκτονία· σήμερα οἱ μὲν χαίρονται γιατὶ φονεύθηκαν ἑκατοντάδες χιλιάδων, καὶ ἑκατομμύρια ἀκόμη τῆς ἄλλης πλευρᾶς· αὔριο αὐτοὶ ποὺ ὑπέφεραν χαίρονται, γιατὶ ἐκδικήθηκαν τοὺς δολοφόνους. Ἔτσι λοιπὸν ὅλη ἡ γῆ καλύπτεται ἀπὸ τὸ σκοτάδι τοῦ καταχθόνιου μίσους, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο ἐγκαταλείπει τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων καὶ ἡ ἀπόγνωση σκηνώνει στὶς καρδιές τους»[8].
Το δόγμα περί του «ρωσικού κόσμου»
Η βαθύτερη αιτία του πολέμου στην Ουκρανία είναι το αντιευαγγελικό δόγμα περί του «ρωσικού κόσμου» (Русский мир). Συγκεκριμένα «Η διδασκαλία αναφέρει ότι υπάρχει μια υπερεθνική ρωσική σφαίρα ή πολιτισμός, που ονομάζεται Αγία Ρωσία, που περιλαμβάνει τη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία (και μερικές φορές τη Μολδαβία και το Καζακστάν), καθώς και τους Ρώσους και τους ρωσόφωνους σε όλο τον κόσμο. Υποστηρίζει ότι αυτός ο «ρωσικός κόσμος» έχει ένα κοινό πολιτικό κέντρο (Μόσχα), ένα κοινό πνευματικό κέντρο (το Κίεβο ως «μητέρα όλων των Ρως»), μια κοινή γλώσσα (ρωσικά), μια κοινή Εκκλησία (Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, Πατριαρχείο Μόσχας) και ένα κοινό πατριάρχη (Πατριάρχης Μόσχας), ο οποίος εργάζεται σε «συμφωνία» με έναν κοινό πρόεδρο/εθνικό ηγέτη (Πούτιν) προκειμένου να κυβερνήσει τον ρωσικό αυτόν κόσμο, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα μια κοινή ξεχωριστή πνευματικότητα, ηθική και πολιτισμό»[9]. Η ρωσική προπαγάνδα, πιστή στο δόγμα περί του «ρωσικού κόσμου» προσπαθεί να μας πείσει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν μονόδρομος (sic!) για την υπεράσπιση της εθνικής ασφάλειας της Ρωσίας. Αλλά σε αντίθεση με όσα προπαγανδίζουν οι Ρώσοι για την αναγκαιότητα του πολέμου, ο Οικουμενικός Πατριάρχης σε δήλωση του αναφέρει ότι: «Οι Ρώσοι, κακώς, κάκιστα, εισέβαλαν στην Ουκρανία. Μπορεί να είχαν οποιεσδήποτε φοβίες για το μέλλον, για το ΝΑΤΟ, αλλά δεν υπήρξε καμιά συγκεκριμένη απειλή ή επέμβασις από μέρους της Ουκρανίας, ώστε να ωθήσει τον Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας εις το να πάρει τα όπλα και να επιτεθεί σε αμάχους, σε αθώους ανθρώπους, σε παιδιά, να καταστρέψει σχολεία, νοσοκομεία, θέατρα, εκκλησίες»[10].
Η δικαιολογία του Πατριαρχείου Μόσχας
Προσπαθώντας οι εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Μόσχας να δικαιολογήσουν την στάση τους στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, πιεζόμενοι από την κατακραυγή του κόσμου λένε ότι: «Οι πολιτικές συνθήκες στις οποίες βρίσκεται η Εκκλησία μας στην Ρωσία επιβάλλει την στάση που κρατάμε». Φαίνεται πως μετά την Πούτιν εποχή οι υπεύθυνοι του Πατριαρχείου Μόσχας θα παρουσιάζονται ως τα θύματα των γεοπολιτικών καταστάσεων λέγοντας: «Εάν ο Πατριάρχης Κύριλλος εναντιονώταν στην πολιτική του Πούτιν θα διακινδύνευε την θέση και την ζωή του». Μα αυτό ακριβώς θα έπρεπε να κάνει: Να διακινδυνεύσει την θέση και την ζωή του. Γιατί όπως είπε ο Κύριος: «Όποιος προσπαθήσει να σώσει την ζωή του θα την χάσει, κι όποιος χάσει την ζωή του για μένα θα την σώσει» (Μτ. 10:39). Θα έπρεπε, δηλαδή, ο Πατριάρχης της Ρωσίας, πιστός στην μαρτυρική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, να γίνει μάρτυρας για να διασώσει την αξιοπρέπεια και την τιμή της Εκκλησίας της οποίας ηγείται. Σαν τους άγιους μάρτυρες κατά τους διωγμούς των Μπολτσεβίκων. Και τότε θα κέρδιζε ο ίδιος την αιωνιότητα, αλλά και θα πρόσφερε την δύναμη της Αλήθειας σε εκατομμύρια Ρώσων πολιτών και όχι μόνον.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και το μέλλον της Ορθοδοξίας
Θα τελειώσουμε με ένα σχόλιο που αφορά στο μέλλον της Ορθόδοξης Εκκλησίας μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όσοι σήμερα δεν εναντιώνονται στον πόλεμο και κρατούν την τακτική των ίσων αποστάσεων θα κριθούν ως ένοχοι αύριο από την αδέκαστη Ιστορία. Ιδιαιτέρως θα υποστεί δριμύτατη κριτική η Ορθόδοξη Εκκλησία για την στάση της, εξ αιτίας του Πατριαρχείου Μόσχας, όπως έγινε και με τους υποστηρικτές του φασισμού και ναζισμού κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από διάφορες Χριστιανικές Εκκλησίες στην Δύση ή όσοι κράτησαν από φόβο και συμφέρον ουδέτερη στάση. Η υποστήριξη ή η σιωπή για τα εγκλήματα πολέμου του Χίτλερ ή του Μουσουλίνι ήταν υπεύθυνη για το αντιχριστιανικό πνεύμα, που επικράτησε μεταπολεμικά, ιδίως μεταξύ των νέων, στην Ευρώπη.
Για να διασωθεί το κύρος της Ορθόδοξης Εκκλησίας πρέπει να τονίζουμε με έμφαση, ευκαίρως ακαίρως, ότι η στάση του Πατριάρχη Μόσχας στον πόλεμο της Ουκρανίας δεν εκφράζει την Ορθόδοξη διδασκαλία και παράδοση. Δεν αποτελεί, μ᾽ άλλα λόγια, τον κανόνα της στάσης των Ορθοδόξων πιστών στον πόλεμο, αλλά την εξαίρεση. Σύμφωνα με την διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας κάθε πόλεμος είναι κατακριτέος. Έτσι ως Ορθόδοξοι δεν θα βρεθούμε στο μέλλον απολογούμενοι, για τις φρικαλεότητες του πολέμου στην Ουκρανία υπό των Ορθοδόξων Ρώσων.
Συμπέρασμα
Ως συμπέρασμα των προαναφερομένων επαναλαμβάνουμε πρώτον, την με απόλυτο τρόπο καταδίκη του πολέμου στην Ουκρανία. Δεύτερον, ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί κάνουμε έκκληση για τον άμεσο τερματισμό του. Και τρίτον, καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για την επούλωση των πληγών του σε οικονομικό, ηθικό, κοινωνικό και ψυχολογικό επίπεδο. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς δεν χωρούν ούτε ίσες αποστάσεις ούτε γενικόλογες τοποθετήσεις περί ειρήνης. Χρειάζεται άμεση δράση και εμμονή στην αγάπη, στην αλήθεια και στην δικαιοσύνη. Τέλος, όσοι υποστηρίζουν το αφήγημα της αναγκαιότητας του επιθετικού πολέμου στην Ουκρανία ας αναλογισθούν τις ευθύνες τους για όποια άλλη επεκτατική εισβολή ακολουθήσει.
[1] Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισκέφθηκε την Πολωνία από 27-29 Μαρτίου για να συμπαρασταθεί στους Ουκρανούς πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Πολωνία προσκεκλημένος από τον Πολωνό Πρόεδρο Andrzej Duda και τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Πολωνίας Σάββα. Βλ. https://www.orthodoxtimes.gr/proedros-polonias-se-vartholomaio-evgnomones-gia-tin-episkepsi-sas-vinteo/
[2] Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος Σταυροδρομίου (3/4/2022), βλ. https://fosfanariou.gr/index.php/2022/04/05/ecum-patr-o-polemos-stin-oukrania-einai-diabolikos-kai-anieros/ Βλ. επίσης Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου της Κοινότητας Τζιμπαλίου (10/4/2022), https://fosfanariou.gr/index.php/2022/04/10/ecum-patr-ston-agio-nikolao-tzimbaliou-gia-ton-teleutaio-katanyktiko-esperino/ (βίντεο)
[3] Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου την Κυριακή 10 Απριλίου 2022 προς τα μέλη της Ουκρανικής Κοινότητος στην Κωνσταντινούπολη.
[4] Βλ. https://www.capital.gr/diethni/3617825/oikoumenikos-patriarxis-na-stamatisei-amesa-kathe-praxi-bias-stin-oukrania
[5] Μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, κεφ. 4. Βλ. και Η αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας εις τον σύγχρονον κόσμον, κεφ.4 παράγραφος 3.
[6] https://www.protagon.gr/epikairotita/kyrillos-o-polemos-ginetai-kai-enantion-tou-gay-pride-44342458693
[7] Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου, «Θρησκευτικός πλουραλισμός και ειρηνική συνύπαρξη», https://www.kathimerini.gr/society/993417/archiepiskopos–tiranon–anastasios–stin–k–thriskeytikos–ployralismos–kai–eiriniki–synyparxi/
[8] Ἁγίου Σωφρονίου τοῦ Ἔσσεξ, Γράμματα στὴ Ρωσία, 2009, σ. 235.
[9] Βλ. A Declaration on the “Russian World” (Russkii mir) Teaching στο: https://www.polymerwsvolos.org/2022/03/14/diakirikis_kata_tis_didaskalias/
[10] Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου σε νέους, βλ. https://fosfanariou.gr/index.php/2022/04/08/ecum-patr-oi-rosoi-kakws-eisebalan-stin-oukrania/
* Δημοσιεύθηκε κορεατιστί στο αφιερωματικό τεύχος για τον πόλεμο στην Ουκρανία και την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας (특집 우크라이나 전쟁과 러시아정교회) περιοδικό 기도교사상, «우크라이나 전쟁과 모스크바 총대주교청: 하느님의 형상을 향해 총을 겨누는 것을 그리스도를 향해 총을 겨누는 것입니다», 763 (07/2022) 11-21.